پنجم ژوئن، روز جهانی محیط زیست، فرصتی مغتنم برای تأمل بر وضعیت سیاره زمین و تعهد به حفاظت از آن برای نسل‌های آینده است. این روز یادآور ضرورت اتخاذ تدابیر جدی در جهت مقابله با چالش‌های زیست‌محیطی و ترویج فرهنگ پایداری در میان آحاد جامعه است.
ریشه‌های این روز به کنفرانس استکهلم در سال 1972 برمی‌گردد. در این کنفرانس اهمیت مسائل زیست‌محیطی در سطح جهانی مورد بحث قرار گرفت و در نهایت، روز پنجم ژوئن به عنوان روز جهانی محیط زیست تعیین شد. از آن زمان تاکنون، این روز هر ساله در سراسر جهان گرامی داشته می‌شود و به عنوان نقطه عطفی برای افزایش آگاهی عمومی، تشویق به اقدام و تعهد به حفاظت از محیط زیست عمل می‌کند.
شعار روز جهانی محیط زیست در سال 2024 "بازآفرینی زمین" است. این شعار بر ضرورت احیای اکوسیستم‌های تخریب‌شده و بازسازی سیاره ما تأکید می‌کند. تغییرات آب و هوایی، آلودگی، و تخریب زیستگاه‌ها، تنها چند نمونه از چالش‌هایی هستند که زمین با آنها روبرو است. با این حال، هنوز دیر نشده است. با اقدامات جمعی و تعهد به پایداری، می‌توانیم سیاره خود را بازسازی کرده و آینده‌ای روشن‌تر برای نسل‌های آینده رقم بزنیم.
چالش‌های زیست‌محیطی ایران
ایران نیز از چالش‌های زیست‌محیطی متعددی رنج می‌برد. کمبود آب، خشکسالی، آلودگی هوا، و فرسایش خاک، از جمله مهم‌ترین این چالش‌ها هستند. این مشکلات نه تنها کیفیت زندگی مردم را تحت تأثیر قرار می‌دهند، بلکه به تنوع زیستی و اکوسیستم‌های طبیعی کشور نیز آسیب می‌رسانند.
کمبود آب:
ایران یکی از خشک‌ترین کشورهای جهان است و به طور متوسط سالانه کمتر از 250 میلی‌متر بارندگی دارد.
خشکسالی یکی از بارزترین پیامدهای کمبود آب در ایران است. خشکسالی‌های متعدد در سال‌های اخیر به طور قابل توجهی به کشاورزی و دامداری آسیب رسانده و منجر به از دست رفتن مراتع و پوشش گیاهی شده است.
فرونشست زمین:
برداشت بیش از حد آب‌های زیرزمینی، به ویژه در دشت‌های مرکزی ایران، منجر به فرونشست زمین شده است. این پدیده نه تنها به زیرساخت‌ها مانند جاده‌ها و ساختمان‌ها آسیب می‌رساند، بلکه یک تهدید جدی برای محیط زیست ایران است.
کاهش کیفیت آب: کمبود آب و افزایش تقاضا برای آن، منجر به استفاده از منابع آب نامناسب و آلوده مانند فاضلاب تصفیه نشده برای کشاورزی و مصارف خانگی شده است. این امر به نوبه خود، به افزایش بیماری‌های مرتبط با آب و آلودگی منابع آبی کشور منجر شده است.
خشکسالی:
خشکسالی یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی ایران است که پیامدهای منفی متعددی بر اقتصاد، جامعه و محیط زیست کشور دارد.
خشکسالی به طور مستقیم بر تولید محصولات کشاورزی مانند گندم، برنج و میوه‌ها تأثیر می‌گذارد. این امر منجر به افزایش قیمت مواد غذایی و ناامنی غذایی در کشور شده است. خشکسالی و از دست دادن منابع آب و مراتع، بسیاری از روستاییان را مجبور به ترک خانه‌های خود و مهاجرت به شهرهای بزرگ کرده است. این امر به افزایش تراکم جمعیت در شهرها و فشار بر زیرساخت‌های شهری منجر شده است. خشکسالی به تخریب پوشش گیاهی و زیستگاه‌های طبیعی حیوانات منجر شده است. این امر به نوبه خود، به کاهش تنوع زیستی و افزایش خطر انقراض گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری در ایران شده است. در استان گیلان نیز به ویژه با کم شدن آب پشت سد سفیدرود با خشکسالی مواجه هستیم.
آلودگی هوا:
آلودگی هوا به ویژه در کلان‌شهرهای ایران به یکی از معضلات اصلی تبدیل شده است. آلودگی‌های ناشی از کارخانجات و ماشین‌های فرسوده، گازهای گلخانه‌ای از معضلات جدی به حساب می‌آید که باید برای آن چاره‌ای اندیشید.
همانطور که در بخش‌های قبلی اشاره شد، ایران با چالش‌های زیست‌محیطی متعددی از جمله کمبود آب، خشکسالی، آلودگی هوا، و فرسایش خاک روبروست و مقابله با آن نیاز به مشارکت جمعی و تعهد به پایبندی اصول است. با توجه به پاکتراشی‌های جنگل و افزایش خودروهای شهری، آلودگی هوای شهرهای استان گیلان نیز بر خلاف تصور عموم افزایش یافته است.
در سطح دولت:
تدوین و اجرای سیاست‌های ملی زیست‌محیطی: دولت باید سیاست‌های ملی جامع و کارآمدی را برای مقابله با چالش‌های زیست‌محیطی تدوین و اجرا کند. این سیاست‌ها باید شامل اقداماتی برای:
ترویج استفاده پایدار از منابع طبیعی
توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، و کاهش آلودگی
وسرمایه‌گذاری در تحقیقات و فناوری‌های نوآورانه محیط زیستی باشد
در سطح جامعه:
صرفه‌جویی در مصرف آب: افراد می‌توانند با انجام اقداماتی ساده مانند بستن شیر آب هنگام مسواک زدن یا شستن ظروف، در مصرف آب صرفه‌جویی کنند.
کاهش مصرف انرژی: افراد می‌توانند با خاموش کردن چراغ‌ها و وسایل برقی هنگامی که از آنها استفاده نمی‌کنند، در مصرف انرژی صرفه‌جویی کنند.
استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی: افراد می‌توانند با استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، دوچرخه‌سواری یا پیاده‌روی به جای رانندگی با ماشین شخصی، به کاهش آلودگی هوا کمک کنند.
کاهش ضایعات: افراد می‌توانند با کم کردن ضایعات و بازیافت مواد قابل بازیافت، به حفظ محیط زیست کمک کنند.
در بخش خصوصی:
استفاده از فناوری‌های پایدار.
توسعه محصولات و خدمات پایدار.
حمایت از ابتکارات زیست‌محیطی.
اطلاع‌رسانی به مشتریان.
احیای جنگل‌ها.
مدیریت پایدار منابع آب.
مقابله با چالش‌های زیست‌محیطی در ایران نیازمند تلاش و مشارکت همه جانبه دولت و بخش خصوصی و جامعه است. با اتخاذ اقدامات عملی و اجرایی در سطوح مختلف می‌توانیم به حفظ محیط زیست ایران برای نسل‌های آینده کمک کنیم.
متن از:
صفورا یوسف‌زاده
داوطلب توسعه‌ی پایدار در سبزکاران