آنچه سرمایه اجتماعی ما را می سازد
تقویت مناسبات اجتماعی یا به زبانی ساده تر، روابط میان افراد و گروه ها، سرمایه ای است که می تواند یک جامعه را به سوی ترقی و توسعه پایدار سوق دهد اما چگونه می توان این وحدت و همدلی را از طریق آموزش و رسانه های جمعی گسترش داد؟
در دهه 1980، ابزار مفهومی جدیدی مورد توجه عالمان اجتماعی و اقتصادی قرار گرفت که تاکید اصلی آن بر ویژگی های موجود در روابط اجتماعی بین انسان هاست.
محققان اجتماعی معاصر برای بررسی کمیت و کیفیت روابط اجتماعی در جامعه از مفهوم سرمایه اجتماعی بهره جسته اند. منظور از سرمایه اجتماعی، سرمایه و منابعی است که افراد و گروه ها از طریق پیوند با یکدیگر می توانند به دست آورند.
فوکویاما در تعریف سرمایه اجتماعی می کوید: سرمایه اجتماعی مجموعه ی هنجارهای موجود در سیستم های اجتماعی است که موجب ارتقای سطح همکاری اعضای آن جامعه گردیده و موجب پایین آمدن سطح هزینه های تبادلات و ارتباطات می گردد.
وجود واژه اجتماعی در مفهوم سرمایه اجتماعی تاکید بر این دارد که این منابع، دارایی شخصی و فردی نیستند. این منابع در شبکه روابط قرار دارندو واژه سرمایه نیز تاکید بر این دارد که سرمایه اجتماعی مثل سرمایه انسانی یا مالی، مولد است. این سرمایه شما را قادر می سازد ارزشی به وجود آورید، کاری انجام دهید، به هدفی نایل شوید، ماموریتی در زندگی انجام داده و نقشی در جهان ایفا کنید لذا هیچ فردی نمی تواند بدون سرمایه اجتماعی، به موفقیت نایل شود.
با بررسی ادبیات مربوط به سرمایه اجتماعی مشخص می شود که این سرمایه، دارای 2 جز است:
پیوندهای عینی: نوعی ساختار شبکه ای عینی، باید برقرار کننده ارتباط بین افراد باشد. این بخش از سرمایه اجتماعی حکایت از آن دارد که افراد در فضای اجتماعی با یکدیگر پیوند دارند.
پیوند ذهنی: پیوندهای بین افراد باید دارای ماهیت متقابل، مبتنی بر اعتماد و دارای هیجانات مثبت باشد.
می توان گفت که سرمایه اجتماعی دارای 2جز اعتماد و پیوند است. از بعد دیگر، می توان گفت که این دو جز، بیانگر جنبه های کیفی و کمی سرمایه اجتماعی هستند.
تحقیقات معاصر حاکی از آن است که در نظام اجتماعی به طور بالقوه 3 عنصر متخاصم وجود دارد که باید بین آنها تعادل برقرار کرد. این 3عنصر عبارتند از: دولت،اجتماع و بازار. برخورداری هریک از 3حوزه فوق از قدرت بلامنازع می تواند به جامعه آسیب وارد سازد. دولت بسیار قدرتمند منجر به ظهور نظام هایی نظیر استالینیسم می شود. بازاریابی که کاملا به حال خود رها شده و فاقد تنظیم باشد، شرایطی نظیر مافیا را به وجود می آورد و در موقعیتی که اجتماع از قدرت بلامنازع و مسلط برخوردار باشد می تواند به ظهور جنگ های داخلی(نظیر شرایط یوگسلاوی) منجر شود. در قرن حاضر نیروهای اقتصادی رونق یافته و اندازه دولت رشد قابل توجهی داشته و در مقابل، قدرت شبکه های اجتماعی تا حدودی کاهش یافته است. این تضعیف اجتماع، برای دولت و بازار هم مشکلاتی پدید آورده است. به همین جهت، سیاستگذارهای عمومی بایستی بکوشند تا تعادل درستی بین اقتصاد بازار، دولت و جامعه مدنی به وجود آورند.
شبکه های روابط اجتماعی، هنجارهای اعتماد(بین فردی و نهادی)، هنجارهای مشارکت و عضویت فرد در گروه ها و انجمن ها از جمله اصلی ترین مولفه های سرمایه اجتماعی هستند. در این راستا یکی از وظایف نهادهای آموزشی به ویژه رسانه ها، خانواده ها و آموزش و پرورش این است که به افراد بیاموزند مبنای کارگروهی، علایق و منافع مشترک است. یعنی در عین حال که ما می توانیم دلبستگی های گروهی و قومی خاص خود را داشته باشیم و به فعالیت در شبکه غیررسمی خود بیندیشیم، باید اشتراکات اصلی خود که علایق ملی- مدنی است را حفظ و تقویت کنیم. اغلب تحقیقات به ارتباط بین تحصیلات و سرمایه اجتماعی اشاره کرده اند زیرا مدرسه نقش مهمی در ایجاد هنجارها و پیوندهای اجتماعی دارد. با افزایش تحصیلات انتظار می رود، فرد شبکه خود را گسترش داده، بیشتر در زندگی انجمنی وارد شده و بیشتر به دیگران اعتماد کند. به هر صورت عرصه ای که در آن دولت ها احتمالا بزرگ ترین قابلیت مستقیم در به وجود آوردن سرمایه اجتماعی را دارند، آموزش و پرورش است. موسسات آموزشی، سرمایه انسانی را صرفا انتقال نمی دهند بلکه سرمایه اجتماعی را به شکل قواعد و هنجارهای اجتماعی نیز منتقل می سازند. نکته جالب اینکه این رابطه در ایران مشاهده نشده است . به عبارت دیگر، در ایران میزان اعتماد در بین افراد دارای سطح تحصیلات پایین، بیشتر گزارش شده است. به همین ترتیب خانواده نیز یکی از منابع اصلی تولید و تقویت سرمایه اجتماعی است. نوع روابط موجود در داخل خانواده بر میزان اعتماد و رفتار تعاونی فرد، در خارج از خانه و در سراسر زندگی او تاثیر دارد. برخی خانواده ها شدیدا به تقویت روابط خانوادگی از نوع درون گروهی تاکید کرده و به روابط از نوع میان گروهی صدمه می زنند. افرادی که به یاد دارند که والدین آنها به آنان گفته اند که به دیگران اعتماد نکنید، در نهایت آنها نیز همینطور شده اند. هرگونه مشارکت در رازش ها و هنجارها منجر به تولید سرمایه اجتماعی نمی شود بلکه فقط آن دسته از هنجارهایی که مبتنی بر صداقت، انجام تعهدات و ارتباطات متقابل هستند، می توانند در تولید سرمایه اجتماعی موثر باشند. یکی از  مولفه های اصلی سرمایه اجتماعی، اعتماد است.